NHÀ THỜ HỌ ĐINH ĐƯỢC XẾP HẠNG DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA CẤP TỈNH.

Nhà thờ Đinh Lập, xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh là 1 trong 17 công trình được xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh.

SƠ LƯỢC DÒNG HỌ ĐINH - XÃ XUÂN HẢI (ĐAN HẢI CŨ) VÀ NHÀ THỜ CỤ ĐINH LẬP (NGHI XUÂN, HÀ TĨNH).

Dòng họ Đinh xã Xuân Hải, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh có từ đầu thể kỷ thứ X. Dưới Triều Ngô – Ông Đinh Công Trứ - cha của vua Đinh Tiên Hoàng sau này, làm quan giữ chức Thứ sử Hoan Châu đã đem dòng họ Đinh từ phía bắc vào lập nghiệp khai khẩn đất đai dọc theo bờ sông Cả - lập nên thôn Vượng Hồ.

Theo quyển Nghi xuân địa chí của cụ Đông Hồ Lê Văn Diễn viết nên tác phẩm hán nôm ở thể kỷ XIX thời Thiệu Trị 1842 được biết anh, em họ Đinh ở làng Vượng Hồ có các dòng – Đinh Thời, Đinh Thế và Đinh Bá, sau có cụ giải nguyên Đinh Danh Trạc là cháu nội của cụ Đinh Bá Hành được vua Lê Thánh Tông giao cho xây dựng đền Chân Long để thờ thần và các chiến sĩ hi sinh ngoài trận mạc ( đền Chân Long thuộc xóm Lam Long Giang của Tống Đan Hải ngày xưa).

Nhà thờ dòng họ Đinh Thời có cụ Đinh Lập nằm trong khuôn viên đình làng Đan Hải – Tống Đan Hải . Năm 1962 đình làng được gỡ lấy gỗ xuống để xây dựng trường cấp 1 phổ thông xã Xuân Hải.

Chiến Tranh phá hoại của giặc Mỹ - nhà trường đã có một thầy giáo hi sinh tại trường, từ đó học sinh được sơ tán, nhà trường được đưa vào làm kho trung chuyển chứa đựng vũ khí đạn dược, lương thực phục vụ chiến tranh – Năm 1967-1968 chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ ác liệt , khu vực này là trọng tâm của máy bay, pháo kích của giặc Mỹ oanh tạc, tàn phá.

Năm 1966 thực hiện chủ trương di dân làm kinh tế mới Dòng họ Đinh ở vùng biển xã Đan Hải có một số người chuyển lên vùng chân núi Hồng Lĩnh nay thuộc xã Xuân Hồng để sinh sống và lập nghiệp – Nhà thờ cụ Đinh Lập cũng là nhà thờ họ, trước đây là một ngôi nhà nhỏ đơn sơ sau tôn tạo nhiều lần. Đến năm 2022 nhà thờ được xây dựng mới hoàn toàn.

Nhà thờ cụ Đinh lập ở thôn 5, Xã Xuân hồng, Huyện Nghi xuân, Tỉnh Hà tĩnh. Từ Thành phố Hà Tĩnh theo quốc lộ 1A hướng đi ra phía Bắc, qua đền Ông Hoàng Mười – Chợ củi, trường THCS Lam Hồng rẽ phải đi vào Thôn 5 – khoảng 2,5km sẽ tới di tích. Nhà thờ ngoảnh hướng tây trong một khuôn viên riêng, đã được xây dựng bao quanh – tất cả phương tiện đi đến di tích rất thuận tiện.

Dòng họ Đinh ở thôn 5, Xã Xuân Hồng, Huyện Nghi Xuân, Tỉnh Hà Tỉnh có nguồn gốc ở xã Đan Hải nay là xã Xuân Hải đây là một dòng họ có truyền thống học hành khoa cử, đỗ đạt vào hàng nhất nhì trong xã lúc bấy giờ.

Đinh Lập -1697 lúc nhỏ tuy nhà nghèo nhưng vẫn rất ham học hành, năm 26 tuổi – năm 1723 dưới triều Cảnh Hưng ông thi hương đỗ Tam Trường, sau khi đỗ đạt ông được bổ dụng nhiều chức vụ quan trọng từ tri huyện, huyện úy rồi đến Viên ngoại lang bộ hình.

Gia đình ông Đinh Lập có 3 người con trai thì tất cả đều học giỏi đỗ đạt nức tiếng cả vùng, cả 3 người con của ông đều giữ một số chức vụ trong bộ máy chính quyền địa phương. Trong đó tiêu biểu như ông Đinh Thời Miễn đã từng giữ chức Hàn lâm viên biên tu – tức là chức quan làm việc ở viện Hàn lâm. Với nhiệm vụ chính là biên soạn tài liệu về lịch sử , văn hóa, giáo dục của đất nước. Đinh Thời Miễn về sau còn được phong ‘’Miễn Thiện Tử ’’ một hình thức vinh phong khen thưởng đặc thù của thời trước, dành cho quan lại có công trạng nổi bật, được gắn tên mình vào tước hiệu được ban khen. Ngoài ra còn có ông Đinh Thời Húc giữ chức Đô đốc học chính ở trấn Nghệ An – tức là chức danh của viên quan làm việc hành chính, quân sự về sau kiêm luôn chức trách quản lý Văn hóa và Giáo dục. Ông Đinh Thời Sắc giữ chức cấp sự trung – tức là chức vụ dành cho quan lại có đức tài , phẩm hạnh cao, thường được tín nhiệm làm việc trong nội đình, nội cung vua phủ chúa, có khi ông còn làm Cố vấn cho vua….

Truyền thồng học hành, nề nếp gia phong của dòng họ gia đình Đinh Lập được nhiều người ngưỡng mộ. Tư liệu về Đinh lập và các con trai của ông hiện nay vẫn được lưu lại khá nhiều đặc biệt trong quyển Nghi Xuân địa chí của Đông Hồ Lê Văn Diễn ghi chép rất rõ ràng .

“Đinh Lập ở xã Đan Hải hồi nhỏ cô đơn nghèo khổ, 16 tuổi mới được đi học, nằm chiêm bao thấy thân nhân cho một chức vị”, người biết bói, chiết tự và đoán đó là 2 chữ “ Đinh” và “Lập” nhân lấy đó làm tên riêng, khoa Quý Mão năm 1723 đời Báo Thái được chọn vào trường thi. Kỳ thi mùa xuân 26 tuổi – Ông đỗ Tam Trường.

Năm Bính Dần đời Cảnh Hưng bổ làm tri huyện Thiên Lộc sau đổi ra huyện Thanh Bình. Năm Tân Mùi chuyển về làm huyện úy Huyện Thọ Xương, năm Tân Mão thăng Viên ngoại lang bộ hình.. Ông vốn cương trực không hề sợ ai dung quyền lực để chèn ép. Có ai sinh sự kiện tụng ông đều lấy nghĩa lý răn bảo họ. Gia đình ông được dạy dỗ rất nghiêm và có nề nếp, các con ông đều thành đạt có tiếng tăm . Ông thọ ngoài 70 tuổi.

Cũng trong Nghi Xuân địa chí, Đông Hồ Lê Văn Diễn còn chép khá kỹ về các con của ông Đinh Lập cụ thể như 2 người con của ông là Đinh Thời Húc và Đinh Thời Miễn. “Đinh Thời Húc ở xã Đan Hải con Đinh Lập , em ruột của Đinh Thời Miễn , 19 tuổi thi khoa Giáp Ngọ -năm 1774 đời Cảnh Hưng. Phúc khảo xếp hàng đầu, Thời tây sơn ông ra làm việc , văn thơ ông cứng cỏi , chải chuốt và hùng hồn. Cả huyện đều khen về mặt văn chương ông là tay cự phách’’.

Đinh Thời Miễn quê ở làng Đan Hải con trai Đinh Lập , em ruột Đinh Thời Húc , cuối Lê bắt đầu đi thi, đến khoa Đinh Mão năm 1807 thời Gia Long ông mới đỗ cử nhân, năm ấy đã 52 tuổi. Từng làm tri huyện Châu lộc , Yên định, ông mất khi đang đương chức. Ngoài ra trong các sách như Quốc triều hương khoa học, các nhà khoa bảng Hà tĩnh, Giáo dục và khoa cử nho học Hà tĩnh năm 1075-1919.. Đều cho biêt Đinh Thời Miễn là người đậu cử nhân đầu tiên của Hà Tĩnh. Dưới triều Nguyễn khoa Đinh Mão năm Gia Long thứ 6 – năm 1807.

Đinh Thời Miễn – người xã Đan Hải , huyện Nghi Xuân làm tri huyện. Khoa thi hương năm 1807 trường thi Nghệ An lấy 8 người đỗ. Trong đó có Đinh Thời Miễn xếp thứ 4. Đinh Thời Miễn là người Hà tĩnh duy nhất thi đỗ khoa thi này. Hiện nay tại nhà thờ Đinh Lập còn lưu giữ được 6 bản sắc phong, cho Đinh lập và 3 con ông là Đinh Thời Miễn, Đinh Thời Húc, Đinh Thời Sắc.

- Lễ giỗ: vào ngày 10 tháng Giêng hàng năm.

- Lễ trừ tịch : Nguyên Đán, rằm tháng Giêng và rằm tháng 7.

- Nhà thờ Đinh Lập – Xã Xuân Hồng được xếp hạng di tích văn hóa cấp Tỉnh theo QĐ số: 484/QĐ UBND ngày 16/2/2024.

Xuân Hồng, ngày 24 tháng 02 năm 2024 (Tức là ngày 15 tháng giêng năm Giáp Thìn).